Pierwsze pieniądze polskie pojawiły się w drugiej połowie X w. Wcześniej posługiwano się pieniędzmi obcymi, np. rzymskimi, arabskimi oraz zachodnioeuropejskimi. Poza tym jako środków wymiany używano skór, futer, soli, muszli, broni itp.
Bicie własnej monety srebrnej rozpoczął Mieszko I., były to denary, zwane denarami grubymi. W drugiej połowie XI w. podstawą systemu pieniężnego stała się grzywna polska= 240 denarów.
W XIII – XIV w. dokonała się w całej prawie Europie wielka reforma monetarna, określiła ona podstawy systemu pieniężnego obowiązujące do XVI w.
W Polsce reformę groszową przeprowadzono na wzór zachodni za pośrednictwem Czech na początku XIV w. Ostatecznej reformy dokonał ok. 1337 – 1338 r. Kazimierz Wielki, który za podstawę ustroju monetarnego przyjął grzywnę krakowską = 197 g. srebra = 48 groszy.
W połowie XIII w. pojawiła się w Europie moneta złota, bita najpierw w miastach włoskich na potrzeby wielkiego handlu, a ok. 1325 r. także w Czechach i na Węgrzech, skąd napłynęła do Polski. W Polsce próby bicia własnej złotej monety podejmował Władysław Łokietek i Aleksander Jagiellończyk. Od połowy XV w. monetę złotą przyjmowano w Polsce jako miernik wartości , stąd wytworzyła się nazwa „czerwonego złotego”, a później pojęcie złotego utrwaliło się jako jednostki obrachunkowej, realizowanej w postaci monety srebrnej. Dało to początek utworzenia w Polsce w XVI w. nowego systemu monetarnego – złotowego.
Reforma przeprowadzona w latach 1526-28 ustaliła, że grosz = 0,77g srebra, zaś 30 groszy = 1 złoty polski.. Ten przyjęty w Koronie system wprowadzono w Prusach, a w 1569 r. na Litwie ( Unia Lubelska). Rozpoczęło się bicie polskich złotych dukatów, zawierających 3,5 g złota, a ponadto srebrne talary.
Kryzys monetarny pojawił się na początku XVII w.( czasy Zygmunta III), gdy do Polski zaczął masowo napływać bezwartościowy pieniądz niemiecki, który wypierał z obiegu lepszą monetę polską.
Po wojnach szwedzkich kryzys się pogłębił, gdyż wobec braku pieniędzy w skarbie, król zgodził się na obniżenie zawartości srebra w monetach.
Katastrofalne w skutkach okazały się afery monetarne wywołane przez T. Boratiniego i A. Tymffa spowodowały one dezorganizacje rynku pieniężnego. Całkowity chaos zapanował za Augusta III, gdy podczas wojny siedmioletniej w ręce pruskie wpadły stemple do wybijania polskich monet i Polska została zalana fałszywymi monetami.
Zasadnicza reforma monetarna przeprowadzona została w 1766r. Za podstawę systemu monetarnego przyjęto grzywnę kolońską = 233,8 g srebra. Bito z niej 80 złp (od 1786r.- 18złp).
Za Stanisława Augusta powstał projekt emisji pieniędzy papierowych. Zrealizowano go podczas insurekcji kościuszkowskiej, gdy Komisja Biletów Skarbowych pod przewodnictwem bankiera A. Kapostasa wypuściła 8 mln papierowych złotych polskich, których wartość zabezpieczały dobra skarbowe. Były one w obiegu tylko w 1794r.
Po rozbiorach Prusy, Austria i Rosja ustanowiły na swoich zagarniętych terenach własne systemy pieniężne.
W zaborze austriackim wprowadzono złoty reński, w zaborze pruskim wprowadzono talary pruskie, a w zaborze rosyjskim nadal funkcjonował system złotowy (10 złp = 1,5 rubla) do roku 1841 kiedy to wprowadzono do obiegu ruble rosyjskie.
W latach 1892 -1900 kraje europejskie przeszły stopniowo na system monetarny oparty na walucie złotej, podstawową jednostką stała się korona zawierająca 0,32258 g 90% złota.
System ten przetrwał do I wojny światowej i obowiązywał oczywiście w Królestwie Polskim, Galicji i zaborze pruskim.
Podczas I wojny światowej na ziemiach polskich kursowały pieniądze rosyjskie, austriackie i niemieckie, głównie papierowe. Pozostały one w obiegu jeszcze w pierwszych latach po wojnie, mimo że już w 1918 r. na terenie całego państwa polskiego za środek płatniczy uznana została marka polska. Dopiero w 1922 r. marka została wyłącznym pieniądzem w obiegu. Pieniądz ten ze względu na trudną sytuację ekonomiczną kraju uległ gwałtownej inflacji.
W roku 1924 rząd W. Grabskiego przeprowadził reformę walutową. Marka została zastąpiona złotym, wymieniając ją w relacji 1 800 000 marek na 1 złoty = 100 groszy.
1 złoty = 1 fr. szwajcarskiemu. Dla wprowadzenia w życie tej reformy utworzono w tym samym roku Bank Polski, który został wyłącznym emitentem banknotów.
Wartość złotego zabezpieczały rezerwy złota i dewiz.
W okresie światowego kryzysu ekonomicznego 1929 – 1933 Polska waluta przetrwała bez załamania. Utrzymywana była liberalna polityka walutowa, która spowodowała odpływ zapasów złota i dewiz z Banku Polskiego za granicę.
W roku 1936 wprowadzona została reglamentacja dewizowa, która obowiązywała do wybuchu drugiej wojny światowej.
W latach okupacji hitlerowskiej na terenach polskich włączonych do Rzeszy znajdowały się w obiegu marki niemieckie. System oparty był na identycznych zasadach jak w Niemczech.
Na obszarze Generalnej Guberni do lutego 1940 r. pozostawiono w obiegu przedwojenne banknoty (bilon pozostał w obiegu do 1942 r.) oraz bony Kas Kredytowych Rzeszy – wprowadzone przez okupanta. Później pieniądze polskie i bony wymieniono na własną walutę GG tj. na złote. Podstawą emisji stanowiły marki niemieckie dostarczone Bankowi Emisji (działającemu w GG od kwietnia 1940 r.) po stałym kursie 1 marka = 2 złote okupacyjne.
Gwałtowna inflacja wystąpiła po wybuchu wojny niemiecko – radzieckiej, kiedy to Niemcy zaczęli masowo wywozić z GG produkty rolnicze i przemysłowe do Rzeszy i na front, opłacając ten eksport w złotówkach emitowanych bez żadnych ograniczeń. W ten sposób wywożono z Polski coraz więcej towarów płacąc za nie bezwartościowymi banknotami.
Na początku 1945 r. na terenie Polski w obiegu były 3 waluty: okupacyjne złote, radzieckie ruble i niemieckie marki, dodatkowo chaos powiększały różne ceny na poszczególnych terenach.
15 stycznia 1945 r. powołany został Narodowy Bank Polski , który zajął się emisją nowych banknotów złotowych w relacji 1 zł = 1 zł okupacyjny = 1 rubel = 2 marki, przy czym bez ograniczeń przyjmowano ruble. Pozostałe waluty wymieniano do wysokości 500 zł na osobę pełnoletnią, a resztę banknotów przyjmowano do depozytu.
28 października 1950 r. przeprowadzono reformę pieniężną polegającą na wymianie dotychczasowych złotych na nowe, przy czym płace, ceny i wkłady oszczędnościowe przeliczano w stosunku 100 :3, natomiast gotówkę 100: 1.
Równocześnie ustalono jednolity kurs walut obcych: 1 zł = 0,25 dolara USA, kurs ten zastąpiono w 1957 r. kursem zróżnicowanym.
aut. Ludwik dla infobank.pl
